NAUKA O VUKU: Rasprostranjenost i veličina teritorije

Gazdovanje sa svim vrstama koje se nalaze u našim lovnim osnovama na principima planskog i održivog gazdovanja, uz poznavanje svih neophodnih parametara, počev od procenjenog brojnog stanja, realnog prirasta i gubitaka. Zbog ovoga je važno da se odredi broj vukova koji treba da ima u lovištu pozitivnu ulogu i planiranog realnog godišnjeg odstrela.

                   Prema našim procenama populacija vuka u našoj zemlji, spada u populacije sa najvećom gustinom u Evropi, uprkos proganjanju, trovanju i uništavanju u posleratnom periodu (nakon Drugog svetskog rata). Ova konstatacija potvrđuje činjenicu da u našoj zemlji postoje još uvek biotopi koji obezbeđuju opstanak i reprodukciju vuka, uprkos tome što pojedinci baš i ne vode previše računa o njegovom opstanku.

Naša lovišta gde obitava vuk su brdsko planinskog tipa, sa ogromnim prostranstvima. Lovišta su uglavnom površine od preko 60.000 ha, sa relativno slabom naseljenošću od strane ljudi, posebno na višim delovima lovišta koja su odlično pošumljena. Takođe, još jedna zajednička karakteristika ovih lovišta je da imaju veoma stabilne populacije divljih svinja, a koje su čest plen vukova. Da se radi o stabilnim populacijama u ovim lovištima govore i podaci o odstrelu na desetine jedinki godišnje, povećanim štetama na poljoprivrednim usevima, odstrelu trofejnih veprova sa starošću od preko sedam godina. Kako navodi Tatović (Tatović S. 2005.), trofejni veprovi su proizvod ne samo prirode i kvalitetne ishrane, već i uticaja selekcije vukova u svim kategorijama, a posebno u mlađim kategorijama, kada ostaju najvitalniji i najjači primerci koji mogu da dožive veću starost nego što je to uobičajeno.

Ovde se može izvesti zaključak da se sa stabilnom populacijom vukova u lovištu, uz planski odstrel divljih svinja, ova divljač se drži na optimalnu brojnost i na taj način se smanjuju gubici na usevima. Da nije vukova sigurno je da bi se brojnost divljih svinja u ovim lovištima povećala, a time i štete na poljoprivrednim usevima bile mnogo veće, što naši lovci moraju da plate. Zbog toga je veoma značajno da lovci ne poremete biološku ravnotežu, jer vuk ima svoje mesto u biološkoj piramidi strukture životinjske vrste u prirodi.

Na osnovu istraživanja Tatovića (Tatović S. 2005.), za period od 1997. do 2002. godine, Lovačkom savezu Srbije je predato 376 lobanja od odstreljenih vukova. Prema tim podacima prosečni godišnji odstrel iznosi 63 vuka. Najveći odstrel po mesecima je bio: januar (70) ili 18,62%; februar (53) ili14,10%; mart (28) ili 7,45%, dok je u aprilu, maju, junu i julu odstreljeno ukupno 39 vukova ili 10,37%; avgustu i septembru po 15 ili 3,99%; oktobru (17) ili 4,52%; novembru (56) ili 14,89% i decembru (83) ili 22,07%. Prema ovim istraživanjima najveći odstrel vukova zabeležen je u zimskim mesecima, kada je i najkvalitetnije krzno, u novembru, decembru, januaru i februaru . U ovim mesecima odstreljeno je 262 vuka ili 69,68%, što je skoro dve trećine od ukupnog odstrela.

Vuk najčešće naseljava listopadne i četinarske šume. Najviše ga ima u Makedoniji (oko 500,stanje stabilno, pravni status – nezaštićen,plen-srne, zec,jelen, divlja svinja, psi lutalice), Bosni i Hercegovini (oko 400 vukova, stanje populacije u padu, pravni status- nezaštićena divljač), Hrvatskoj (preko 50 vukova, populacija u povećanju se prelaskom iz BiH, pravni status povučen sa liste lovne divljači 1994., a potpuno zaštićen od maja 1995.), Sloveniji (oko 350, stanje u blagom padu, pravni status-vuk predstavlja lovnu divljač koja je delimično zaštićena), Srbiji i Crnoj Gori. Procenjena brojnost u Srbiji je cca 600 jedinki (spada u divljač van režima zaštite), s’ tim da se godišnji odstrel kreće  preko 150 jedinki. U Dugoročnom programu razvoja lovsva u Srbiji za period od 2001.-2010. godine, odstrel vukova se po lovnim godinama kretao 1996/97. -173;  1997/98. -202; 1998/99. – 225; 1999/00. – 341 i 2000/01. – 312 vukova.

Prema istraživanjima Kunovca (Kunovac S. 2008.), brojnost vukova u svetu je procenjena  na oko 150.000, odnosno toliko vukova živi u 41 zemlju sveta. Procenjena brojnost vuka  u zemljama u okruženju je: u Hrvatskoj od 100-150; u Sloveniji od 50-100; u Srbiji oko 400, u Crnoj Gori oko 100 i Makedoniji oko 1.000 jedinki. Prema Studiji ,,Ugrožene vrste divljači u BiH,, brojnost vukova u Bosni i Hercegovini procenjena je na oko 600 jedinki, sa prosečnim godišpnjim zahvatom u populaciji, za period od 2000-2005. godine, od oko 200 jedinki.

Prema istraživanjima koja je radio Bosiljčić (Bosiljčić R. 1988), navodi se u radu da su područja sa većom brojnošću ona na kojima je ulovljeno više od 0,1 jedinki na 100 ha, dok su područja sa manjom brojnošću ona na kojima je ulovljeno manje od 0,1 jedinki na 100 ha.

Istraživanjima Carbyna (Carbyn Lu.N. 1976) na vukovima sa okačenim radio-odašiljačima, utvrđeno je da je prosečna gustina otprilike jedan vuk na 23 km². Prosečna veličina teritorije bila je oko 270 km². U sličnim studijama je dokazano da su tokom nekoliko godina teritorijalne granice između čopora ostajale stabilne (Mech i saradnici, 1971). Ova činjenica je važna zbog izloženosti vučjih populacija uticaju čoveka.

Prema podacima Habijan-Mikeš (Habijan-Mikeš V. 1997) navodi da je individualna teritorija koju zaposeda jedan vuk oko 25 km², ali je u suštini veličina teritorije uslovljena količinom pristupačne hrane.

Prostorna distribucija jedne populacije vukova kako navodi Bosiljčić (Bosiljčić R. 1988.), vezana je za plen i uglavnom je homogena, sa prebivalištima koja su precizno podeljena na takozvane teritorije. Ove teritorije su kontrolisane i nadzirane od strane čopora koji se nalazi na njoj. Veličina teritorija varira od  nekoliko desetina do nekoliko stotina kvadratnih kilometara. Svaki čopor, nastoji da svakodnevnom aktivnočću obeležava teritoriju na kojoj boravi i lovi, svojim izmetom i urinom na vidnim mestima, na snegu, stazama, stenama, grmlju i dr. Na ovaj način čopor ostavlja poruku da je teritorija zaposednuta i da su članovi čopora spremni da je brane (Schenkel, 1947). Odbrana ,,vlastite,, teritorije je primećena i kod vukova koji su držani u zarobljeništvu ( od 3 ha), tako što su vukovi intenzivno obeležavali izmetom i urinom svoj prostor, a posebno kada su ogradi prilazili vukovi koji su bili na slobodi (Boscagli G. et al., 1976).

Teritorija može biti korišćena stalno ili povremeno. Definiciju teritorije dao je Mech (Mech D.L. 1970), po kojoj je životni areal vukova više prostorno i vremenska kategorija, nego što je samo prostorna i važeća je i  primenljiva i za naše uslove.

Za sadašnje prilike prosto su neverovatni podaci koje iznosi Marinović (Marinović M. 1930.), za lovište ,,Belje,, koje se prostiralo delom u Vojvodini, Hrvatskoj i Mađarskoj da je vuk redovno lovljen, i prema urednim statističkim podacima, poslednji vuk u ovom lovištu je odstreljen između 1876. i 1880. godine.  Naime u periodu od 1785. do 1880. godine (za 95 godina) u ovom lovištu je odstreljeno ukupno 740 vukova, što prosečno godišnje iznosi  7,8 vukova, sa najvećim odstrelom zabeleženim za period od 1831. do 1835. godine od 167 vukova, što prosečno godišnje za ovaj period  iznosi oko 42 vuka.

Kotekovo lovište koje se protezalo u atarima pored Novog Sada, odnosno atari Futog – Čerević i Neštin, na osnovu statističkih podataka, koji su uredno vođeni, za period od 1859. do 1919. godine ukupno je odstreljeno kurjaka (vukova), kako su ih tada zvali 132, što za 60 godina prosečno godišnje iznosi nešto preko 2 vuka. Ako se ima u vidu da je zadnji odstreljen oko 1900. godine, onda je i godišnji prosek veći (za 41 godinu) i iznosi preko 3 vuka.

I za lovište grofa A. Čekonića u Nemačkoj Crnji postoji podatak da je do 1900. godine odstreljeno 2 vuka.

Na osnovu istih izvora Marinovića u knjizi: ,,Privredni značaj lova u Jugoslaviji,, na str.136 piše: ,, Prema službenim podacima odstreljeno je u starim granicama Srbije,, pored ostalih vrsta divljači i vukova: u 1904.-69; 1905.-24; 1906. -49; 1907. – 39 i 1908. godine 52 vuka.

Poseban status vuka u Vojvodini

Kako navodi Habijan-Mikeš (Habijan-Mikeš V. 1997), vuk je u Deliblatskoj peščari, kao i na drugim lokalitetima, smatran za štetočinu u lovstvu. Sve do 1965. godine od kada je donet Zakon o zaštiti Deliblatske peščare, a posebno kada je 1977. godine ovo područje na osnovu Zakona o posebnoj zaštiti delova prirode Vojvodine i Zakona o Deliblatskoj peščari, svrstano u kategoriju prostora posebne prirodne vrednosti-Specijalni rezervat prirode, pa samim tim flora i fauna i sve pojedinačne vrste uživaju zaštitu. Ali i pored toga vuk se do danas, predstavlja kao ,,predmet sukoba mišljenja,,. Nakon formiranja novog lovišta u opštini Vršac, lovište „Kuštilj“, u lovnoj 2007./08. godini, dobijena je saglasnost da se zbog ,,prenamnoženja,, vukova u ovom lovištu organizuje hajka na vuka, a što je i realizovano početkom 2008. godine.

Ovo područje je jedno od najvažnijih evropskih centara biodiverziteta i najznačajnije stepsko područje kod nas,sa oko 40 biljnih i preko 200 životinjskih vrsta, od kojih su mnoge prirodne retkosti, među kojima je i vuk.

Prema Habijan-Mikeš, vuk je područje Deliblatske peščare naseljavao do pred Prvi svetski rat, kada je uništen trovanjem strihninom. Nakon više od četvrt veka, vuk se 1942. godine ponovo pojavio na ovom prostoru i, uprkos progonima uz povremenu organizaciju hajki i trovanja, pojedinačnih lovova, održao se do danas. Brojnost mu se procenjuje na pet do 30 jedinki. Povremeno se sa Karpata spuštaju pridošli vukovi.

Smrtnost i broj mladih u leglu

Prema podacima o godišnjem odstrelu, od oko 150 vukova koliko se odstreli u lovištima Srbije, a što nije mali broj, prisutni su i drugi načini ,,uništavanja,, vukova, posebno pri hvatanju mladih, koji su osuđeni na propast, jer samo mali broj može da se ,,socijalizuje,, i prihvati hranjenje. Poseban problem predstavlja smanjivanje areala vukovima kroz uništavanje staništa, ali i smanjivanje broja dostupne divljači, kao izvora hrane i niz drugih faktora koji utiču na smanjenje broja vukova kod nas.

Na osnovu istraživanja Bosiljčića (Bosiljčić R. 1988.), godišnji odtrel u Bosni i Hercegovini za period od 1973. do 1986. godine bio je od minimalno 134 jedinke (1986.), do maksimalno godišnje 256 jedinki (1978.). Ukupno za ovaj period u Bosni i Hercegovini je odstreljeno 2.227 vukova što prosečno goidišnje iznosi 159 jedinki, a ako se izuzme 1976. godina, za koju nema podataka, onda je godišnji prosek veći i iznosi 171 vuk.

Od ukupnog odstrela (2.227), odraslih je ulovljeno 1.664  ili 74,72%, dok je uhvaćeno i uništeno mladih 563 ili 25,28%.

Odnos polova kod odstreljenih odraslih vukova je 1: 1,39 u korist mužjaka, odnosno za period od 1973. do 1986. godine ukupno je odstreljeno 967 mužjaka i 697 ženki. Kod uhvaćenih vučića (563), muških je bilo 285 i ženki 278, tako da je odnos polova kod štenaca bio 1: 1,03 u korist muških. Za uslove Slovenačke populacije vukova Brecelj (Brecelj, 1981.), je utvrdio odnos polova kod štenadi vuka od 1:1,2  , dok je Makridin (Makridin, 1967.) za uslove populacije vuka u Americi od 1:1,2 u korist mužjaka. Do istih rezultata došao je i Pullianen (Pulianen E., 1965), od 1:1,2 u korist mužjaka.

Istraživanjima Bosiljčića (Bosiljčić R. 1988), utvrđeno je da u populaciji vuka u Bosni i Hercegovini, za period od 1977. do 1986. godine u 121 leglu imala ukupno 563 vučića, što prosešno iznosi po leglu 4,65 šteneta. Interesantno je da je od 121 legla pronađeno 2  legla sa 10 vučića ili svega 1,65%, a sa 9 vučića 3 legla ili 2,48%, sa 8 vučića 8 legla ili 6,61%, sa 7 vučića 13 legla ili 10,74%, sa 6 vučića 18 legla ili 14,88%, sa 5 vučića 20 legala ili 16,53%, sa 4 vučića 20 legala ilui 16,53%, sa 3 šteneta 12 legala ili 9,92%, sa 2 vučića 12 legala ili 9,92% i sa 1 vučićem 13 legala ili 10,74%.

Na osnovu napred datih parametara, odnosno prosečnim brojem vukova u čoporu od sedam (7), sa realnim prirastom od tri vučića po dominantnoj vučici, u Studiji se predlaže da prosečni godišnji zahvat ne sme preći 30%  ( s tim da se predlaže da u čoporima do sedam vukova planirani odstrel treba da bude do 20%, a za čopore preko sedam jedinki do 30%).

Prof. Dr Zoran Ristić

Doc. Dr Vladimir Marković

Dipl. Ing Ljubiša Marinović